Sankcja Kredytu Darmowego stanowi instytucję uregulowaną na gruncie ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1028 z późn. zm.) pozbawiającą kredytodawcy wynagrodzenia, wówczas gdy ukształtował on umowę kredytu bądź pożyczki w sposób sprzeczny z przepisami prawa bezwzględnie obowiązującymi.
Ustawodawca wprowadził tę instytucję implementując art. 23 Dyrektywy 2008/48 nakazujący stosowanie skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji oraz celem zapewnienia ochrony słabszego uczestnika obrotu gospodarczego jakim niewątpliwie jest konsument w relacji z przedsiębiorcą.
Dyrektyw jakie musi spełniać umowa kredytu konsumenckiego jest bardzo wiele stąd też istnieje wiele przesłanek mogących uzasadniać skorzystanie z sankcji kredytu darmowego. Wśród takich przesłanek są między innymi niezachowanie odpowiedniej formy umowy kredytu konsumenckiego bądź pożyczki konsumenckiej i niewprowadzenie odpowiednich zapisów czy informacji w jej treści.
Ponadto w ramach zawartego stosunku umownego kredytodawca może błędnie określić pewne elementy umowy kredytu, w tym całkowity koszt kredytu. Jak wskazał na przykład Sąd Okręgowy w Poznaniu XV Wydział Cywilny Odwoławczy w pisemnych motywach prawomocnego wyroku z dnia 20 czerwca 2023 roku w sprawie XV Ca 2028/22 uznającego zasadność zastosowania sankcji kredytu darmowego „całkowita kwota kredytu powinna obejmować jedynie kwotę przekazaną konsumentowi do swobodnej dyspozycji i nie powinno się do niej zaliczać kosztów związanych z udzieleniem kredytu, nawet wówczas, gdy są one kredytowane przez kredytodawcę. […] doliczenie kwoty ubezpieczenia do całkowitej kwoty kredytu może zasugerować konsumentowi, że kredyt jest tańszy niż w rzeczywistości i może wywołać u niego błędne mniemanie co do proporcji kosztów, jakie musi on ponieść z faktycznie udostępnioną mu kwotą pożyczki, a także może sugerować konsumentowi, że poniesie niższe koszty uzyskania pożyczki, gdyż znaczna część kosztów jest wliczona w samą pożyczkę”.
Aby móc skorzystać z sankcji kredytu darmowego kredytobiorca musi złożyć pisemne oświadczenie względem kredytodawcy. W ustawie przewidziano również, że wówczas gdy w umowie nie określono sposobu spłaty kredytu konsument – wobec skutecznego powołania się na sankcję kredytu darmowego – powinien zwracać środki w równych ratach, płatnych miesięcznie od dnia zawarcia umowy. Wykonanie uprawnień przez kredytobiorcę skutkuje tym, że kredytodawca pozbawiony jest wynagrodzenia i musi dokonać zwrotu świadczeń jakie uzyskał od konsumenta na zasadzie nienależnego świadczenia ponad wypłacony kapitał. Kredytobiorca zwraca zatem kredytodawcy wyłącznie udostępniony kapitał kredytu/pożyczki. Istota sankcji kredytu darmowego sprowadza się do pozbawienia przedsiębiorcy prawa do pobrania odsetek oraz innego rodzaju opłat związanych z udzielonym kredytem wobec stwierdzonych naruszeń. W świetle bowiem art. 54 ust. 4 ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim w przypadku odstąpienia od umowy, o którym mowa w art. 53 tejże ustawy, kredytodawcy nie przysługują żadne inne opłaty, z wyjątkiem bezzwrotnych kosztów poniesionych przez niego na rzecz organów administracji publicznej. Przy czym warto dodać, że nawet jednostkowe uchybienie regulacjom art. 45 wskazanej ustawy uprawnia do zastosowania sankcji darmowego kredytu.
